GOES – Ze zijn nauw verbonden met de geschiedenis van de stad, de drie middeleeuwse missalen in het Goese archief. Het zijn boeken met teksten die tijdens katholieke kerkdiensten gelezen werden. De missalen zijn aan een grondige restauratie toe en die gaan ze nu dan ook krijgen. Het is eigenlijk een klein wonder dat ze er nog zijn.

Het gaat om drie missalen: twee grote boeken en een kleiner exemplaar. Die laatste is de oudste. Het missaal behoorde toe aan de Kruisbroeders, die vanaf 1429 een klooster hadden op de plek waar nu de Beestenmarkt is in Goes. Rond die tijd ook moet het missaal zijn aangeschaft voor gebruik in de kloosterkerk. De andere twee zijn van halverwege de vijftiende en begin zestiende eeuw. Deze missalen werden gebruikt in de Grote of Maria Magdalenakerk in Goes.

Kerken werden leeggehaald

Voor de Reformatie (de periode in de zestiende eeuw waarin de protestantse kerk zijn intrede deed) werden missalen algemeen gebruikt. Toch zijn er maar weinig bewaard gebleven. “Tijdens de Reformatie zijn veel middeleeuwse kerken aangepast aan het protestantse geloof”, zegt archivist  van de gemeente Goes, Frank de Klerk. “Er is toen een grote schoonmaak geweest. De kerken zijn leeggehaald.” En dat gebeurde niet altijd even zachtzinnig. Veel missalen werden versneden of simpelweg verbrand.

Beeldenstorm

Dat de Goese missalen gespaard zijn gebleven, is misschien wel een klein wonder. “In Goes voltrok de reformatie zich rond 1580”, zegt De Klerk. “Het is hier vrij mild gegaan. We kennen de verhalen van de beeldenstorm. Dat heeft in Goes niet of nauwelijks gespeeld. De kerk is op een vrij rustige manier leeggeruimd en allerlei kunstschatten in de kerk zijn teruggebracht naar de families die ze geschonken hadden. De missalen zijn op een ordentelijke manier uit het klooster van de Kruisbroeder en de Grote Kerk gehaald en naar het stadhuis aan de Grote Markt gebracht. En daar zijn ze eeuwenlang bewaard gebleven.”

Tand des tijds doorstaan

Wie nu, eeuwen later de bladzijden in de missalen bekijkt, ziet dat het perkament (dierenhuid) de tand des tijds goed heeft doorstaan. Hier zie je ook de letterlijke betekenis van het woord monnikenwerk voor je. Latijnse teksten, geschreven in een prachtig, zeer regelmatig handschrift – het moet enorm veel tijd gekost hebben om dit alles met de hand op perkament te zetten.

Verschillende materialen

De bladzijden van perkament mogen dan goed bewaard zijn gebleven, andere delen van de boeken zijn er beduidend minder goed aan toe. “Behalve perkament is ook linnen gebruikt voor het bindwerk, dik karton en hout voor de kaften, leer, metaal en dat heeft allemaal tegen elkaar gewerkt”, verklaart Frank de Klerk de slijtage aan de boeken. “Het ene materiaal krimpt harder dan het andere. Er zal een grootscheepse restauratie annex conservering moeten worden gedaan. En ze zullen helemaal worden gedigitaliseerd, zodat de liefhebbers ze in de toekomst op een beeldscherm kunnen doorbladeren. Zo kunnen ze de eeuwigheid tegemoet.”

Hoe lang de restauratie gaat duren, is nog niet duidelijk. “Maar je moet al gauw aan maanden denken, misschien wel een jaar”, zegt De Klerk. “Er moet ook nog de nodige research gedaan worden en op basis daarvan komen er wellicht nog onbekende zaken tevoorschijn.”

foto: Archivist Frank de Klerk met de drie missalen (© Streekomroep De Bevelanden)

foto: De kleinste missaal stamt uit het begin van de vijftiende eeuw (© Streekomroep De Bevelanden)

Beluister hieronder het interview met archivist Frank de Klerk over de drie middeleeuwse missalen van Goes.