GOES – Blasfemie! Duivels! Godslasterlijk! Het zijn maar enkele termen waarmee het werk van Isabella de Moerloose in de zeventiende eeuw werd gekenmerkt. Ze woonde in Goes en schreef in die tijd een boek dat veel stof deed opwaaien. Ze zette vraagtekens bij bijbelteksten, schreef dat vrouwen ook van seks moesten kunnen genieten (en gaf tips hoe ze dat konden doen) en vond dat het slaan van kinderen helemaal niet bij de opvoeding hoorde. Haar ideeën waren ongehoord in die tijd! In het Gemeentearchief van Goes wordt het – voor zover bekend - enige handgeschreven stukje tekst van Isabella dat is overgebleven bewaard: haar handtekening.

De naam van het boek is ook vandaag de dag nog tamelijk opvallend: Vrede tractaet, gegeven van de Hemel door vrouwenzaet. Het betekent zoiets als een vreedzaam verhaal, geschreven door een religieuze vrouw.

Emancipatie

Maar over dat vreedzame en dat religieuze dacht men in de zeventiende eeuw toch echt anders. Isabella’s teksten en ideeën werden als zo verdorven gezien, dat ze in 1694 werd verbannen uit Goes. Ze mocht zich daarna ook in de rest van Zeeland, Holland en West-Friesland niet meer vertonen. Je zou kunnen zeggen dat Isabella werd weggestuurd, omdat ze met haar boek de tijd ver vooruit was. Ze doorbrak vaststaande denkbeelden over het geloof en de positie van de vrouw. Emancipatie avant la lettre. Vandaar dat er nu nog steeds aandacht is voor haar werk.

Wonderlijk

Isabella de Moerloose ziet rond 1660 het levenslicht in Gent. Ze wordt – zoals dat heet – ‘geboren met de helm’, oftewel met het vruchtvlies  om haar hoofd gewikkeld. Mensen die zo ter wereld kwamen, kregen eeuwenlang allerlei bijzonders toegedicht. Ze zouden de dood kunnen zien, ze zouden voorspellende gaven hebben. Ook Isabella wordt door haar moeder en de mensen in haar omgeving geregeld ‘wonderlijk’ genoemd.

Kinderen bang maken

Zo voelt Isabella op enig moment dat God een opdracht voor haar heeft. Het is aan haar om zaken ter discussie te stellen. Het slaan van kinderen als onderdeel van de opvoeding bijvoorbeeld vindt ze verwerpelijk en dat stelt ze aan de kaak. Net als het bang maken van kinderen met verhalen over de duivel. Met wat er in de bijbel staat, kan ze zich ook niet altijd vinden en ook daar schrijft ze over. En wat seks betreft, vrouwen mochten toch zeker ook wel aan hun trekken komen? Wat heet, Isabella vond verschillende sekspartners niet eens zo’n heel vergezocht idee.

Dominee

Op enig moment verlaat Isabella de Moerloose Gent. Ze heeft het dan al aan de stok gehad met verschillende kerkbestuurders. Ze komt in Middelburg terecht en rond 1685 verhuist ze naar Heinkenszand. Ze trouwt met een dominee, Laurentius Hoogentoorn. Ook over de intimiteiten met hem schrijft ze openhartig in haar boek. Als de dominee overlijdt (hij is zo’n dertig jaar ouder) erft ze een deel van zijn vermogen. Daarvan koopt ze een winkel in Goes aan de Vlasmarkt 6. Het is de plek waar vandaag de dag restaurant Codium te vinden is.

Een appeltje te schillen

Ook als ze haar stoffenwinkel drijft, werkt Isabella aan haar boek. Ze praat niet alleen met klanten over geloof en over de man-vrouwverhoudingen, ze schrijft ook op wat mensen haar vertellen. Baljuw Eversdijk krijgt daar op enig moment lucht van. Hij waarschuwt het gemeentebestuur met als gevolg een inval bij Isabella. Haar manuscripten worden gelezen. De mannen vinden het zo godslasterlijk, dat ze haar uiteindelijk maar verbannen. De baljuw had overigens nog een appeltje met Isabella te schillen. Een van zijn vrouwelijke familieleden was voorbestemd geweest om met dominee Laurentius Hoogentoorn uit Heinkenszand te trouwen. Maar daar had Isabella een stokje voor gestoken door zelf met de man in het huwelijk te treden.

Anoniem gebleven

Uiteindelijk vestigt Isabella zich in Amstelveen, hoewel dat vanwege die verbanning eigenlijk niet mag. In 1695 wordt haar boek Vrede tractaet, gegeven van de Hemel door vrouwenzaet uitgegeven door Laurens Gunter in Amsterdam. Zo weten we nu. De man wilde destijds absoluut anoniem blijven. Nadat haar boek is verschenen krijgt Isabella het nog geregeld aan de stok met mensen. Haar ideeën worden vooral als buitengewoon vreemd, schokkend en maatschappij ontwrichtend gezien in die tijd. Ze wordt daarom ook meermaals opgesloten. Als ze in 1712 vrijkomt, verdwijnt ze min of meer uit de geschiedenis. We weten niet wat er daarna van haar geworden is of waar ze is overleden.

Huwelijkse voorwaarden

Er is nog een stukje handgeschreven tekst van Isabella de Moerloose. Voor zover bekend is het ’t enige. Het wordt bewaard in het Gemeentearchief van Goes. Het gaat om een acte, de huwelijkse voorwaarden die bij de notaris werden vastgelegd toen Isabella in het huwelijk trad met Laurentius Hoogentoorn. Die acte heeft ze zelf ondertekend.

Luister hieronder naar de reportage die Peter van den Assem samen met Frank de Klerk van het Gemeentearchief van Goes maakte over Isabella de Moerloose.

foto boven: De pijl wijst Vlasmarkt 6 in Goes aan. Op deze plek stond meer dan drie eeuwen terug de stoffenwinkel van Isabella de Moerloose (© Streekomroep De Bevelanden)

foto midden: De handtekening van Isabella de Moerloose (© Streekomroep De Bevelanden)

foto onder: Toen Isabella in 1692 haar stoffenwinkel opende, werd ze bijgeschreven in het kramersgilde. Ook die stukken worden in het Gemeentearchief van Goes bewaard. (© Streekomroep De Bevelanden)