GOES/MIDDELBURG – De restauratie van de drie middeleeuwse missalen van Goes moet deze maand zijn afgerond. De boeken zijn tussen de vijfhonderd en zeshonderd jaar oud en werden ooit gebruikt  tijdens de katholieke kerkdiensten. Het is eigenlijk een klein wonder dat ze er nog zijn.

Nee, zo goed als nieuw zullen de missalen na de restauratie niet zijn. Boekrestaurator Marijn de Valk ziet er in haar werkruimte in Middelburg op toe dat juist zo veel mogelijk van het oorspronkelijke materiaal bewaard blijft. Want alleen dan blijft de historische beleving met de kerkboeken overeind. “Het is eerder conserveren dan restaureren”, zegt ze.

Oplossingen bedenken

“Het moeilijkste is echt alle onderdelen te bewaren”, licht ze toe. Het is aan haar om de oplossingen te bedenken. De boeken moeten gerestaureerd worden zonder het historische karakter aan te tasten. Daarnaast moeten ze ook hanteerbaar zijn, de teksten en liederen moeten kunnen worden voorgedragen. Kijk hoe dat alles in de missalen is opgetekend en je ziet dat het letterlijk en figuurlijk monnikenwerk is geweest.

Verbrand of versneden

Het gaat om drie boeken, twee grote en een kleinere. De kleinste is de oudste. Dit missaal was van de Kruisbroeders, die vanaf 1429 een klooster hadden op de plek waar nu de Beestenmarkt is in Goes. De grotere missalen werden in de vijftiende en zestiende eeuw gebruikt in de Grote of Maria Magdalenakerk. Dat ze er alle drie nog zijn is opmerkelijk. Tijdens de reformatie (en de beeldenstorm die daaraan vooraf ging) zijn veel missalen verbrand of versneden.

Netjes leeggehaald

Die reformatie (waarbij het katholieke geloof plaats maakte voor de protestantse leer) voltrok zich in Goes zo rond 1580. Het ging er – in tegenstelling tot andere plekken in Nederland en Vlaanderen - rustig aan toe. Kunstschatten werden ordentelijk uit de kerk gehaald en teruggegeven aan de families die ze hadden geschonken. De drie missalen werden netjes afgeleverd in het stadhuis aan de Grote Markt. Inmiddels heeft de gemeente Goes de boeken eeuwenlang bewaard. Vorig jaar werd duidelijk dat de missalen aan restauratie toe zijn.

Vragen beantwoorden

De drie missalen zijn inmiddels gedigitaliseerd. Binnenkort worden de scans online gezet, zodat iedereen die dat wil de boeken kan bestuderen. De mensen van het archief van Goes hopen dat er op die manier ook antwoorden komen op vragen die er nog steeds zijn rond de missalen. Waar komen de boeken bijvoorbeeld vandaan? Waar zijn ze gemaakt? De twee groteren missalen zouden zomaar uit Utrecht kunnen komen, de stad waar het bisdom gevestigd was. Klinkt logisch, maar zeker weten doen we het niet. En de kleinste missaal? Mogelijk is die in Vlaanderen gemaakt, maar ook daar is geen zekerheid over.

Temperatuur en luchtvochtigheid

Eind juni moet de restauratie van de drie boeken zijn afgerond. Een restauratie die overigens mogelijk is gemaakt door een schenking van twee anonieme Goesenaren. De gemeente zal er daarna alles aan doen om de missalen zo goed mogelijk te bewaren. “We houden ze op een bepaalde temperatuur en luchtvochtigheid”, zegt stadsarchivaris Mirjam Louisse. “Ze worden ook in zuurvrij karton verpakt. Zo blijven de boeken zo goed mogelijk bewaard.”

Luister hieronder naar het gesprek dat verslaggever Peter van den Assem had met stadsarchivaris Mirjam Louisse en boekenrestaurator Marijn de Valk.